مروری بر فعالیت ۵۰ ساله عباس عطار

عباس را عکاس عکاسان نامیده‌اند. عکس‌های عباس، که از ۱۹۸۰ از اعضای «مگنوم»، معتبرترین آژانس عکاسی جهان بوده، در هزاران مجله در سراسر دنیا به چاپ رسیده‌اند. عکس‌های او از جنگ ایرلند شمالی در اواخر سال‌های دهه ۱۹۶۰، عکس‌های او از پشت صحنه مسابقه معروف «غرش در جنگل»میان محمد‌علی کلی و جورج فورمن در سال ۱۹۷۴، پژوهش‌های او در باب اسلام و مسیحیت، و نیز عکس‌های او از مبارزات ضد آپارتاید در آفریقای جنوبی از زمره مشهورترین و تحسین برانگیزترین عکس‌های قرن بیستم محسوب می‌شوند. با این حال، عکس‌های عباس از ایرانِ دوران انقلاب به نوعی، فراسوی کارهای دیگر او قرار می‌گیرند. عباس ایرانی است. عباس می‌گوید «رابطه‌ای حرفه‌ای با خداوند دارد. هیچ‌کدام در کار همدیگر دخالت نمی‌کنیم.» عباس تا ۱۹۷۰ به ایران برنگشت. این تنها چیزی است که از زندگی شخصی او می‌دانیم؛ همین و بس. او تنها از ما می‌خواهد عکس‌هایش را ببینیم، و تنهایش بگذاریم. حتی نمی‌خواهد نام خانوداگی‌‌اش را صدا بزنیم، همان «عباس» کافی است.

 

به دلیل کمبود جا در مدارس اهدایی ژاپن در روستا، کلاس‌ها در فضای باز برگزار می‌شود. تارا خیل، افغانستان.

 

سرهنگ مالان، مدیر دانشکده پلیس سیاه‌پوستان، به همراه دانشجویان خود. هامانسکرال،

 

یک عکاس آنقدر در دنیای عکس‌های خود غوطه‌ور است که از خود خبری ندارد.

 

خانواده در حال سوگواری برای پسری است که در تصادف کشته شده‌است. کریل، چیهواهوا، مکزیک، ۱۹۸۵.

 

شهرت عباس عطار به حدی است که امروز در دنیا با نام کوچکش شناخته می‌شود. کافی است نام او را در گوگل جست‌ و جو کنید. آنجا است که می‌بینید «Abbas» نامی است که او با آن شناخته می‌شود. وی پس از موفقیت‌های فراوان عکس‌هایش، از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱، به عنوان رئیس دوره‌ای مگنوم انتخاب شد. افتخاری که تنها نصیب معدودی از افراد شده است که در میان آنان نام بزرگان تاریخ عکاسی مشاهده می‌شود.

 

زنی که در بمب‌گذاری ارتش آزاد ایرلند در مرکز شهر آسیب دیده، تحت کمک‌های اولیه قرار گرفته است. بلفاست، ایرلند شمالی.

 

ازدواج غیابی: نامزد این زن به آلمان مهاجرت کرده است و تنها عکس او در این مراسم حضور دارد. کابل، افغانستان، ۱۹۹۲.

 

به غیر از نزدیکی فیزیکی به سوژه، باید ارتباط نزدیک‌تری را از لحاظ روحی با آن برقرار کرد و هر عکاسی در ابتدای راه باید بداند که برای عکاس‌شدن به معنای واقعی، ابتدا باید خود را جزئی از سوژه و آدم‌های آن‌سوی لنز خود بداند؛ نه چیزی جدا از آنها.(همشهری آنلاین ۸۵/۸/۲۶)

 

کودکان ادای عکاس را در‌می‌آورند. باکوجیکورونه، مالی، ۱۹۹۴.

کار در سارایوو برای من تجربه احساسی عجیبی بود. کودکی را دیدم که در زیر بمباران جانش را از دست داده بود، اما همچنان چشمانش بازبود. به نظر می‌آمد غرق در رویای خود است.

 

یک زن پناهنده ایبویی به همراه فرزند خود در بازار. هر دوی آنها از سوء تغذیه رنج می‌برند. نیجریه، بیافرا، ۱۹۷۰.

من خود را وامدار نقاشانی مانند پیکاسو و کاراواجو می‌دانم.

وقتی شما عکاس آماتوری هستید، یا نه عکاسی حرفه‌ای هستید اما مخاطبان محدودی دارید، هیچ‌گاه تحت اتهام داشتن گرایشات سیاسی و اعتقادی قرار نخواهید گرفت. اما عباس عطار، به دلیل شهرت فراوان و همچنین توانمندی ویژه‌اش در عکاسی، همیشه آثارش زیر ذره‌بین بوده‌اند. عکس‌های وی از کشورهای مسلمان، بازخورد ویژه‌ای در کشورمان داشتند.

 

دانشجویان دانشگاه الاظهر، در حال گوش کردن به خطبه‌های نماز جمعه، در سالنی که به همین مناسبت به عنوان مسجد از آن استفاده می‌شود، هستند. جاکارتا، اندونزی، ۱۹۸۹

 

موسم حج. نماز مغرب درحال برگزاری در اطراف کعبه و بیرون از مسجدالحرام. با وجود بزرگی، این مسجد برای جا دادن همه نمازگزاران بسیار کوچک است. مکه، عربستان سعودی.

 

موسم حج. یک حاجی درحال خواندن قرآن در جبل‌الرحمه است، در حالی که دوستش استراحت می‌کند. صحرای عرفات، عربستان سعودی، ۱۹۹۱.

 

عباس درباره مذهب اینچنین می‌گوید:
«مذهب معمای بزرگی در زندگی من محسوب می شود. این موضوع دلربا سال ها مرا شیفته خود کرده و بالاخره توانستم بفهمم که چرا مردم به تشریفات مذهبی پایبند هستند و نیاز روحی عمیق آنها حکم می‌کند که اعتقادات خود را استوار نگه دارند.»(مصاحبه با روزنامه شرق، ۸۲/۱۰/۴)

یکی از منتقدین هنری نیز در روزنامه شرق درباره آثار او چنین می‌نویسد:
«کتاب مصور و معروف «الله اکبر» (Allaho Akbar) نمونه کاملی از عشق او به دانستن و عمیق شدن در مذهب و اعتقادات دینی مسلمانان است. او بیش از 14سال از زندگی حرفه‌ای و عکاسی‌اش را وقف ثبت مسائل مذهبی و تقابل نگاه‌های نهفته در مذاهب جهان کرده است.»(روزنامه شرق، ۸۲/۱۰/۴)

 

دنیای هنر، دنیایی عمیق و تاویل پذیر است. از یک بیت از اشعار حافظ، می‌توان هزار معنی کاملاً متفاوت برداشت کرد؛ «هرکسی از ظن خود شد یار من». عکس‌های عباس نیز از این قاعده مستثناء نیستند. قضاوت درمورد عکس‌های او و مضامینی که او قصد انتقال آنها از طریق عکس‌هایش را داشته کار ساده‌ای نیست. اما کسانی هم هستند که عکس‌های او را سیاه نمایی جوامع اسلامی و ایران می‌دانند.

 

سربازان پاکستانی درحال حمل جسد یک سرباز هندی هستند که در جنگ کشته شده‌است. نزدیکی بوریندا، شرق پاکستان، دسامبر ۱۹۷۱.

 

فلسطینیان در محل دیوار در حال ساخت حائل کننده مناطق اشغال شده توسط نیروهای نظامی اسرائیل از فلسطین.

شما می‌توانی ظالمان و ستمگران را درک کنی، ولی نمی‌توانی کارهای آنان را توجیح کنی.

عباس در اوخر دهه هفتاد شمسی، پس از ۱۷ سال به ایران بازگشت. وی با حضور در نقاط مختلف ایران، به عکاسی پرداخت و وطن خویش را از قاب‌های زیبای خود محروم نکرد. حضور عباس در ایران و گرفتن عکس‌های اجتماعی و سیاسی او، خالی از حاشیه نبود.

 

مرد جوان و ۳ دختر باحجاب، ۴ ترک بر روی موتور نشسته‌اند. شهرری، ایران، ۱۳۷۶.

 

زن کشاورز، درحال حمل چاقوی بزرگ خود است. مورلوس، مکزیک، ۱۹۸۵.

انقلاب و بعد آن:

بعضی وقت‌ها فکر می‌کنید می‌دانید جریان چیه، ولی بیشتر وقت‌ها واقعا نمی‌دانید چه خبره. بنابراین باید سعی کنید هرچه می‌توانید جنبه‌های مختلف موضوع را پوشش دهید.

 

عباس عطار امسال ۷۴ سالگی‌اش را جشن می‌گیرد. وی هنوز هم به نقاط مختلف دنیا سفر می‌کند و ضمن عکاسی، ورکشاپ‌های آموزشی مختلفی نیز برگزار می‌کند. مساله اینجاست که ما چقدر هنرمندان مطرح کشورمان را می‌شناسیم؟ چند عباس دیگر در دنیا شهرتی برای خود دارند و ما (به عنوان ایرانی) از آن غافلیم؟