
فاصله کانونی یا Focal Length چیست؟
شاید بسیاری از عکاسان مفهوم فاصله کانونی را به درستی درک نکنند. برخلاف تصورات غالب، فاصله کانونی یک لنز دوربین به معنای طول فیزیکی لنز نیست و ارتباط زیادی با اندازه کلی آن ندارد. پس فاصله کانونی چیست؟ این مقاله به این پرسش پاسخ داده و توضیح میدهد که چگونه میتوانید فاصله کانونی مناسب را برای سبک عکاسی خود انتخاب کنید.

بدون ورود به بحثهای پیچیده فیزیکی، فاصله کانونی یک ویژگی نوری لنز است. تعریف دقیق آن این است: فاصله کانونی، فاصلهای است که بر حسب میلیمتر بین «نقطه گرهی» (Nodal Point) لنز و سنسور دوربین اندازهگیری میشود. نقطه گرهی ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما در واقع همان نقطهای است که نور در یک لنز همگرا میشود. در اینجا نموداری ساده ارائه شده که فاصله کانونی لنز را بر اساس این تعریف نشان میدهد:

همانطور که در نمودار بالا مشاهده میکنید، فاصله کانونی زمانی تعیین میشود که لنز روی یک جسم بسیار دور متمرکز شده باشد. به عبارت دیگر، زمانی که لنز بر بینهایت فوکوس کرده باشد.
لنزها بر اساس فاصله کانونیشان نامگذاری میشوند. شما میتوانید این اطلاعات را روی بدنه لنز پیدا کنید و تقریباً همه لنزهای دوربین، فاصله کانونی خود را به صورت برجسته نشان میدهند. برای مثال، یک لنز ۵۰ میلیمتری دارای فاصله کانونی ۵۰ میلیمتر است.

فاصله کانونی یک ویژگی مربوط به خود لنز است، نه دوربین. برای مثال، یک لنز ۵۰ میلیمتری همان لنز ۵۰ میلیمتری باقی میماند، چه روی یک دوربین فول فریم، چه کراپ سنسور یا یک دوربین مدیوم فرمت نصب شود. با این حال، اندازه سنسور نقشی در ظاهر عکسها در یک فاصله کانونی خاص ایفا میکند که به زودی درباره آن توضیح خواهیم داد.
چرا فاصله کانونی مهم است؟
فاصله کانونی مهم است چون با زاویه دید لنز ارتباط مستقیم دارد؛ یعنی آن مقداری از صحنه که آن را ثبت خواهید کرد. فاصله کانونی همچنین بزرگی یا کوچکی یک سوژه در عکس را تعیین میکند.
اگر میخواهید فاصلههای کانونی مختلف را درک کنید، میتوانید اینطور فکر کنید که مقادیر بالاتر (مانند ۵۰۰ میلیمتر) بهطور قابلتوجهی بزرگنمایی (zoomed in) شدهاند، در حالی که مقادیر کمتر (مانند ۲۰ میلیمتر) بهطور چشمگیری کوچکنمایی (zoomed out).
هرچند تعریف فنی فاصله کانونی ممکن است برای برخی افراد مفید باشد، برای عکاسان مهمتر این است که بفهمند فاصله کانونی چه تاثیری بر ظاهر عکس میگذارد.
به مثال زیر توجه کنید. چهار عکس زیر با فاصله کانونیهای مختلف گرفته شدهاند. عکسها از ۲۵ میلیمتر شروع میشوند و به ۱۴۰ میلیمتر ختم میشوند:

فاصله کانونی: ۲۵ میلیمتر. آیا میتوانید کوهنوردها را تشخیص دهید؟

فاصله کانونی: ۵۰ میلیمتر. حالا کوهنوردها بهراحتی قابلتشخیص هستند، اما هنوز کوچک به نظر میرسند.
فاصله کانونی: ۸۷ میلیمتر. کوهنورد در این عکس نسبتاً واضحتر دیده میشود.
فاصله کانونی: ۱۴۰ میلیمتر. حالا حتی میتوانید حالت چهره کوهنورد را ببینید.
سوژههای عکاسی با استفاده از لنزهای دارای فاصله کانونی بلندتر، بزرگتر به نظر میرسند. به همین دلیل، چنین لنزهایی برای عکاسی حیات وحش و ورزشی بسیار محبوب هستند. با یک لنز بهاندازه کافی بلند، میتوانید به راحتی یک سوژه را بهصورت بزرگتر از اندازه واقعی نشان دهید.
به تصویر زیر توجه کنید. این تصویر زاویه دید تقریبی سه لنز مختلف را نشان میدهد: یک لنز ۵۰۰ میلیمتری در یک انتها، یک لنز ۲۰ میلیمتری در انتهای دیگر و سپس یک لنز ۵۰ میلیمتری که به عنوان یک لنز «طبیعی» در نظر گرفته میشود. (زاویههای نشان داده شده مربوط به دوربین فولفریم هستند.)
با دیدن این مثال، احتمالاً بهتر متوجه میشوید که چرا فاصله کانونی در عکاسی اهمیت دارد. برای یک عکاس، مهمترین موضوع به زبان ساده این است که چه چیزی در عکس ثبت میشود.
با تغییر فاصله کانونی، تعیین میکنید چه چیزی در عکس ثبت شود. اگر قصد دارید یک منظره گسترده و چشمگیر را ثبت کنید ممکن است یک لنز واید (مانند ۲۰ میلیمتر) را انتخاب کنید. در عین حال، اگر قصد دارید یک پرنده دوردست را با دقت و وضوح ثبت کنید ممکن است یک لنز تلهفوتو (مانند ۵۰۰ میلیمتر) را انتخاب کنید.
عکسی که با فاصله کانونی ۲۰ میلیمتر گرفته شده که نمای بسیار گستردهای از کل منظره را نشان دهد.
عکسی که با فاصله کانونی ۵۰۰ میلیمتر گرفته شده که نمای نزدیکتری از این خانواده اردکها را به تصویر بکشد.
نقش اندازه سنسور دوربین
اگر با یک فاصله کانونی خاص عکسی بگیرید و سپس آن را برش دهید، چه اتفاقی میافتد؟ آیا فاصله کانونی تغییر کرده است؟
خیر، تغییر نکرده است. همانطور که قبلاً توضیح داده شد، فاصله کانونی یک ویژگی ذاتی لنز است. این فاصله بین نقطه گرهی و سنسور دوربین است، بنابراین برش تصویر این مقدار را تغییر نمیدهد.
با این حال، برش تصویر زاویه دید عکس شما را تغییر میدهد (دوباره تأکید میکنیم که زاویه دید به معنای میزان صحنهای است که در عکس شما ثبت میشود). هرچند این نکته ممکن است واضح به نظر برسد، اما بسیار مهم است که این موضوع را بهخوبی درک کنید.
برش دادن تصویر فاصله کانونی لنز را تغییر نمیدهد. اما همانطور که میبینید، زاویه دید عکس را تغییر میدهد.
این مسئله ما را به مفهوم اندازه سنسور دوربین میرساند. دوربینهای دیجیتال امروزی با طیف گستردهای از اندازههای سنسور عرضه میشوند که بسته به سازنده و مدل دوربین متفاوت هستند. برای مثال، سنسور یک دوربین فولفریم همان اندازه فیلم سنتی ۳۵ میلیمتری را دارد (به طور دقیق، ۳۶ در ۲۴ میلیمتر). از آنجا به بعد، دوربینهای دیگر سنسورهایی بزرگتر یا کوچکتر دارند.
یکی از روشهای ساده برای درک سنسورهای کوچکتر این است که آنها را به نوعی برشی از سنسورهای بزرگتر تصور کنید. در واقع، این دوربینها اغلب «دوربینهای کراپ سنسور» (Crop-Sensor Cameras) نامیده میشوند.
چون استفاده از سنسور با اندازه متفاوت اساساً شبیه به برش دادن تصویر است و اندازه سنسور دوربین، زاویه دید عکس شما را تغییر خواهد داد.
تصویر زیر این مسئله را توضیح میدهد. این عکس با دوربین فولفریم Nikon D800 و لنز Nikon 24-70mm f/2.8 گرفته شده که روی فاصله کانونی ۴۴ میلیمتر تنظیم شده است. اگر همین لنز را بدون هیچ تغییری روی دوربین Nikon D500 (که یک دوربین کراپ سنسور با اندازه سنسور APS-C است) قرار دهید، لنز همچنان یک لنز ۲۴-۷۰ میلیمتری در فاصله کانونی ۴۴ میلیمتر خواهد بود. اما کراپ سنسور دوربین D500 زاویه دید عکس را کاهش میدهد، که در تصویر زیر با باکس قرمز رنگ با برچسب APS-C / DX نشان داده شده است.
همانطور که با برش دادن عکس در فرآیند پردازش پس از عکاسی، زاویه دید تغییر میکند، تغییر اندازه سنسور دوربین نیز زاویه دید عکس را تغییر میدهد.
ضریب کراپ و فاصله کانونی موثر
گاهی اوقات، تبدیل لنزها بین اندازههای مختلف سنسور میتواند بسیار مفید باشد. برای مثال، شاید عکاس مورد علاقه شما عاشق استفاده از لنزهای ۵۰ میلیمتری باشد؛ اما او با یک دوربین فولفریم عکاسی میکند، در حالی که شما از دوربین کراپ سنسور استفاده میکنید. چگونه میتوانید بفهمید کدام فاصله کانونی روی دوربین شما زاویه دید مشابهی ایجاد خواهد کرد؟
اینجاست که مفهوم ضریب کراپ وارد میشود. ضریب کراپ به شما کمک میکند لنزها را میان دوربینهای مختلف مقایسه کنید.
تعریف ضریب کراپ
تعریف ضریب کراپ بسیار ساده است: اندازه سنسور یک دوربین فولفریم نسبت به اندازه سنسور دوربین شما ( اندازهگیری شده به صورت مورب).
سنسورهای دوربینهای فولفریم به طور مورب حدود ۴۳ میلیمتر طول دارند. بنابراین، اگر سنسور دوربین شما دارای قطر مورب ۲۸ میلیمتر باشد، ضریب کراپ شما به سادگی برابر است با:
۴۳ ÷ ۲۸ = ۱.۵
این یک مثال فرضی نیست. بسیاری از دوربینها دارای ضریب کراپ ۱.۵× هستند. اگر یکی از این دوربینها را داشته باشید، کافی است فاصله کانونی لنز خود را در ۱.۵ ضرب کنید که «فاصله کانونی موثر» آن را در دوربین فولفریم پیدا کنید. برای مثال، اگر یک لنز ۵۰ میلیمتری روی دوربین ۱.۵× خود داشته باشید، این لنز معادل یک لنز ۷۵ میلیمتری روی دوربین فولفریم خواهد بود.

این عکس با یک لنز ۵۰ میلیمتری روی دوربینی با ضریب کراپ ۱.۵× گرفته شده است. بنابراین، فاصله کانونی مؤثر آن ۷۵ میلیمتر بود.
دوربینهای APS-C نیکون دارای ضریب کراپ حدود ۱.۵× هستند. دوربینهای APS-C کانن سنسورهایی با اندازهای کمی کوچکتر دارند، بنابراین ضریب کراپ آنها ۱.۶× است. دوربینهای میکرو چهار سوم (Micro Four-Thirds) دارای سنسورهای حتی کوچکتر هستند که ضریب کراپ آنها ۲.۰× است. دوربینهای گوشیهای هوشمند و کامپکت معمولاً ضرایب کراپ بسیار بزرگتری دارند، مانند ۴× و ۵×.
از طرف دیگر، برخی دوربینهای گرانقیمت دارای سنسورهایی بزرگتر از فولفریم هستند و ضریب کراپ آنها کمتر از ۱ است. برای مثال، دوربین Fuji GFX 100S دارای ضریب کراپ ۰.۷۹× است.
دستهبندی فاصلههای کانونی رایج
برای راحتتر صحبت کردن درباره فاصله کانونی، عکاسها معمولاً لنزها را به پنج دسته اصلی توصیفی تقسیم میکنند.
۱. لنزهای فوق عریض (Ultra-Wide)
این لنزها فاصله کانونی کمتر از ۲۴ میلیمتر دارند (تمام این اعداد بر اساس اندازه فولفریم ذکر شدهاند). آنها نماهای بسیار گستردهای را ثبت میکنند. با این حال، به دلیل همین ویژگی، اغلب تصویری تحریفشده یا اغراقشده از جهان ارائه میدهند.
لنزهای فوق عریض برای عکاسی منظره عالی هستند و در صورتی که به سوژه نزدیک شوید میتوان برای ایجاد جلوههای خاص از آنها استفاده کرد. همچنین اگر در زمینه عکاسی املاک یا معماری فعالیت میکنید، برای ثبت تصاویر فضاهای داخلی بهطور کامل، به یکی از این لنزها نیاز خواهید داشت.
دوربین فولفریم Nikon Z7 به همراه لنز زوم ۳۰-۱۴ میلیمتر، ثبت شده در ۱۴ میلیمتر
دوربین کراپسنسور Nikon D7000 به همراه لنز ۱۰.۵ میلیمتر (معادل فاصله کانونی ۱۶ میلیمتر)
دوربین کراپسنسور Fuji X-T3 به همراه لنز زوم ۲۴-۱۰ میلیمتر، ثبت شده در ۱۰ میلیمتر (معادل فاصله کانونی ۱۵ میلیمتر)
۲. لنزهای واید (Wide-Angle)
لنزهای واید فاصله کانونی معادل بین ۲۴ میلیمتر تا ۳۵ میلیمتر دارند. این لنزها همچنان نماهای گستردهای را ثبت میکنند و اغلب توسط عکاسان منظره و معماری استفاده میشوند.
با این حال، لنزهای واید در مقایسه با لنزهای فوق عریض اعوجاج پرسپکتیو (perspective distortion) کمتری دارند، بنابراین معمولاً ظاهری کمتر اغراقشده دارند و جلوههای غیرمعمول ایجاد نمیکنند.
دوربین فولفریم Nikon D800 به همراه لنز زوم ۷۰-۲۴ میلیمتر، ثبت شده در ۲۴ میلیمتر
دوربین کراپسنسور Canon 80D به همراه لنز زوم ۵۵-۱۸ میلیمتر ثبت شده در ۱۸ میلیمتر (معادل فاصله کانونی ۲۹ میلیمتر)
دوربین فولفریم Nikon Z7 به همراه لنز زوم ۷۵-۲۸ میلیمتر، ثبت شده در ۲۸ میلیمتر
۳. لنزهای استاندارد / نرمال (Standard / Normal Lenses)
لنزهای استاندارد فاصله کانونی بین ۳۵ میلیمتر تا ۷۰ میلیمتر دارند. این لنزها جهان را به شکلی بسیار شبیه به دید طبیعی چشم انسان ثبت میکنند. اعوجاج پرسپکتیو آنها در حداقل است، به همین دلیل در میان بسیاری از عکاسان محبوبیت دارند.
عکاسان خیابانی و رویدادها اغلب از این لنزها بهعنوان لنزهای «پیشفرض» استفاده میکنند، در حالی که عکاسان منظره از آنها برای ثبت صحنههایی استفاده میکنند که به نماهای وسیع نیازی نیست.
دوربین کراپسنسور Fuji X-T2 به همراه لنز ۳۵ میلیمتر (معادل فاصله کانونی ۵۳ میلیمتر)
دوربین فولفریم Canon EOS R5 به همراه لنز زوم ۲۴۰-۲۴ میلیمتر، ثبت شده در ۵۵ میلیمتر
۴. لنزهای تلهفوتو (Telephoto Lenses)
لنزهای تلهفوتو فاصله کانونی بین ۷۰ میلیمتر تا ۳۰۰ میلیمتر دارند. این لنزها بهطور مرتب توسط عکاسان حیاتوحش برای نزدیک شدن به سوژههایشان بدون جلب توجه استفاده میشوند. همچنین این لنزها برای عکاسی پرتره محبوب هستند و بسیاری از عکاسان منظره از آنها برای ثبت عکسهای انتزاعیتر یا کلوزآپ با جزئیات استفاده میکنند.
یکی از ویژگیهای این لنزها توانایی آنها در جداسازی سوژه از پسزمینه با استفاده از عمق میدان کم است. بنابراین هنگام استفاده از این لنزها باید دقت بیشتری در فوکوس داشته باشید.
دوربین کراپسنسور Fuji X-T2 به همراه لنز زوم ۱۴۰-۵۰ میلیمتر، ثبت شده در ۱۴۰ میلیمتر (معادل فاصله کانونی ۲۱۰ میلیمتر)
دوربین فولفریم Nikon Z7 به همراه لنز زوم ۲۰۰-۷۰ میلیمتر، ثبت شده در ۱۸۵ میلیمتر
۵. لنزهای سوپر تلهفوتو (Super-Telephoto Lenses)
لنزهای سوپر تلهفوتو دارای فاصله کانونی بیش از ۳۰۰ میلیمتر هستند. این لنزها اغلب برای عکاسی از حیاتوحش، ورزش و سوژههای کوچک یا دوردست استفاده میشوند. این لنزها میتوانند بسیار بزرگ و سنگین باشند و ممکن است برای پشتیبانی نیاز به استفاده از سهپایه داشته باشند.
لنزهای سوپر تلهفوتو همچنین بسیار گرانقیمت هستند و گاهی قیمت آنها به بیش از ۱۰,۰۰۰ دلار میرسد. با این حال گزینههای مقرونبهصرفهتری نیز وجود دارد، به ویژه اگر نسخه دستدوم یا بازسازیشده آنها را تهیه کنید.
دوربین کراپسنسور Fuji X-T3 به همراه لنز زوم ۴۰۰-۱۰۰ میلیمتر، ثبت شده در ۴۰۰ میلیمتر (معادل فاصله کانونی ۶۰۰ میلیمتر)
دوربین فولفریم Nikon Z9 به همراه لنز ۱۶۰۰ میلیمتر
دوربین فولفریم Nikon Z9 به همراه لنز ۴۰۰ میلیمتر
توجه داشته باشید که همه این اعداد بر اساس اندازه فولفریم نوشته شدهاند. اگر از یک دوربین کراپسنسور استفاده میکنید، باید فاصله کانونی معادل خود را با ضرب این اعداد در ضریب کراپ دوربین خود (مانند ۱.۵، ۲ یا هر عدد دیگری که ضریب کراپ شما است) پیدا کنید.
لنزهای زوم در برابر لنزهای پرایم
لنزهای پرایم دارای یک فاصله کانونی ثابت هستند. برای مثال، یک لنز ۵۰ میلیمتری f/1.8 (یکی از رایجترین و محبوبترین لنزهای تاریخ، از هر برندی) بهعنوان یک لنز پرایم شناخته میشود.
از سوی دیگر، لنز زوم دارای فاصله کانونی متغیر است. برخی از محدودههای محبوب لنز زوم شامل ۵۵-۱۸ میلیمتر، ۱۰۵-۲۴ میلیمتر و ۲۰۰-۷۰ میلیمتر هستند. البته نمونههای فراوان دیگری نیز وجود دارند.
لنزهای زوم بسیار کاربردی هستند زیرا به شما اجازه میدهند بدون نیاز به تعویض لنز به بیش از یک فاصله کانونی دسترسی پیدا کنید. با این حال، در مقایسه با لنزهای پرایم:
- معمولاً سنگینتر هستند.
- شفافیت تصویر (شارپنس) کمتری دارند.
- عملکرد ضعیفتری در نور کم دارند.
البته استثناهایی وجود دارد، اما چنین لنزهایی ممکن است بسیار گرانقیمت باشند.
بسیاری از عکاسان از ترکیبی از لنزهای پرایم و زوم استفاده میکنند تا از مزایای هر دو بهرهمند شوند.
ین عکس با یک لنز پرایم ساده 50mm f/1.8 گرفته شده است. این لنز ارزانتر از بیشتر لنزهای زوم است، اما کیفیت تصویر بهتری ارائه میدهد. به همین دلیل، بسیاری از عکاسان این لنز را «Nifty Fifty» مینامند.
نتیجهگیری
درک تعریف فاصله کانونی به عنوان یک عکاس مهم است، اما لازم نیست که خود را درگیر اصطلاحات فنی یا مفاهیم ریاضی کنید.
آنچه واقعاً باید بدانید این است:
- لنزهایی با فاصله کانونی بلند، اشیاء را مانند یک تلسکوپ نزدیکتر نشان میدهند.
- در مقابل، لنزهای واید برای ثبت نماهای بزرگ و گسترده عالی هستند.
اگر میخواهید سوژهای دوردست را بزرگنمایی کنید، یک لنز تلهفوتو انتخاب کنید. اگر عکاس منظره یا معماری هستید، حتماً یک لنز واید در کیف خود داشته باشید. برای عکاسی پرتره یا هر چیزی بین این دو، داشتن یک لنز پرایم پنجاه میلیمتری (Nifty Fifty) در کیفتان گزینهای بینقص است.
در نهایت، هرچه عکسهای بیشتری بگیرید، درک بهتری از فاصله کانونی پیدا خواهید کرد. اکثر عکاسان حرفهای، یک تصویر ذهنی دقیق از تفاوت بین دو فاصله کانونی (مثلاً ۲۴ میلیمتر در برابر ۳۵ میلیمتر) دارند و میتوانند به سرعت لنز مناسب برای عکس مد نظر را انتخاب کنند. با تمرین، شما نیز به این سطح خواهید رسید.
- لنزوکم
- 1403-11-13
- 25 بازدید